Ο Τζόκερ και τα άστρα
*Ακολουθούν σημαντικά σημεία πλοκής από τις ταινίες JOKER και AD ASTRA
Παρατήρησα κάτι ενδιαφέρον σε δύο ταινίες που παιζουν στους κινηματογράφους τη στιγμή που γράφω αυτο το κείμενο. Αναφέρομαι στο JOKER (Todd Phillips) και το AD ASTRA (James Gray). Αυτό που ενώνει αυτές τις ομολογουμένως εντελώς διαφορετικές ταινίες, τόσο στο περιεχόμενο όσο και στο ύφος, είναι το ότι και οι δύο ταινίες κάνουν μια προσπάθεια για ισχνή κριτική του καπιταλισμού. Αυτή η κριτική που διαρρέει και τις δύο αυτές ταινίες, σε διαφορετικό βαθμό και ποιότητα φυσικά, είναι απλά δείγματα ενός νέου ρεύματος επιδερμικής «αυτοκριτικής» που ασκεί το Hollywood στον εαυτό του. Μεγάλες πολυεθνικές δίνουν λευκή κάρτα σε δημιουργούς για να εκφραστούν πολιτικά εναντίον του συστήματος ενω παράλληλα οι ίδιοι επωφελούνται μέσω της χρηματοδότησης και ευρείας διανομής των ταινιών τους. Αυτό που έχουμε στο τέλος είναι μια κριτική χωρίς δόντια, αλλά γεμάτη από την αλαζονεία ενός ταχυδρόμου «Καλού Μηνύματος».
Το JOKER είναι το πλέον αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αυτής της μόδας. Στην ταινία αυτή παρατηρούμε μια ακριβή πνευματική ιδιοκτησία, δηλαδή τον Τζόκερ, να παίρνει ταυτόχρονα το ρόλο ενός ιδεαλιστικού προλεταριάτου και αμοραλιστή εκδικητή. Ως αποτέλεσμα, η εξέγερση του τέλους της ταινίας προκαλεί διττά και μπερδεμένα μηνύματα. Το πλήθος εξεγείρεται εναντίον της ελιτιστικής πλούσιας τάξης, ενώ την ίδια στιγμή στο χάος του ξεσηκωμού σκοτώνει τους γονείς του πολυαγαπημένου Bruce Wayne. Παρατηρούμε επομένως στην πιο αγνή της μορφή την ίδια την θεωρία των δύο άκρων. Το πολιτικό μήνυμα που θέλει τόσο απελπισμένα να εκφράσει ο Todd Phillips καταλήγει, αντί για ισορροπημένο, να είναι χωρίς κατεύθυνση και γεμάτο αναίτιο ποπ φορμαλισμό. Κάτι που δεν βοηθά στην περίπτωση του JOKER είναι το γεγονός ότι κοπιάρει ολόκληρη τη δομή του από προγενέστερες και καλύτερες ταινίες, κυρίως το TAXI DRIVER και το THE KING OF COMEDY. Αυτή είναι μια τακτική που εφαρμόζεται πρόσφατα για την προώθηση ταινιών σαν το JOKER στους σινεφίλ κύκλους, μία τακτική τελικά με μεγάλα οφέλη, αφού το JOKER έλαβε το μεγάλο βραβείο στο Φεστιβάλ Βενετίας και οδεύει για Όσκαρ. Κάτι τέτοιο παρατηρούμε και στο LOGAN το οποίο είχε ως αφετηρία το CHILDREN OF MEN.
Από την άλλη πλευρά, το AD ASTRA του έμπειρου James Gray επιδεικνύει μια ωριμότητα και νοημοσύνη που το JOKER μόνο υπαινισσόταν. Ο Roy, που τον υποδύεται ο Brad Pitt, είναι ένας άνθρωπος πληγωμένος από τον συνεχή διαγαλαξιακό επεκτατισμό της χώρας του. Έχασε τον πατέρα του σε μικρή ηλικία στα πολυετή ταξίδια στο διάστημα, υπέστη τραυματισμούς και διάφορες ψυχολογικές πιέσεις και χάνει έναν έναν τους δικούς του ανθρώπους. Στον εσωτερικό του μονόλογο βλέπουμε το σπασμένο του ηθικό. O Roy είναι ένα λυγισμένο άτομο με μόνη ψυχολογική πατερίτσα την άκρατη στωικότητά του. Βλέπει τη ανθρωπότητα να πλημμυρίζεται από το δηλητήριο του καπιταλισμού, καθώς κάθε τόπος που αγγίζει ο άνθρωπος μετατρέπεται σε εμπόριο. Παράδειγμα αποτελεί το υποκατάστημα της γήινης αλυσίδας Applebees που βρίσκεται στην επιφάνεια της σελήνης. Κάθε τόπος που κατακτά ο άνθρωπος εκφυλίζεται. Το ταξίδι του Roy για την σωτηρία της Γης ταυτίζεται και με το ταξίδι του για την αναζήτηση του πατέρα του. Όταν στο τέλος της ταινίας βρίσκει τον πατέρα του, η κατάσταση στην οποία τον βρίσκει είναι μη αναστρέψιμη. Η εμμονή του πατέρα του για την εύρεση άλλων ειδών ζωής τον έχει οδηγήσει στην δολοφονία του πληρώματος του. Ο Roy του λέει πως βρήκε την απάντηση: είμαστε μόνοι στον γαλαξία. Η συνειδητοποίηση αυτή είναι θλιβερή· ο άνθρωπος μετέτρεψε τον γαλαξία σε σκουπίδι για κανένα λόγο, τελικά, πέρα από το κέρδος.
Το JOKER και το AD ASTRA αποτελούν δύο από τα πολλά παραδείγματα πρόσφατων ταινιών που ασκούν κριτική, είτε δρυμεία είτε επιδερμική, στον καπιταλισμό από το Hollywood. H διαφορά μεταξύ τους ωστόσο είναι το γεγονός ότι ενώ το AD ASTRA είναι σαφές για την άποψη του για την κατάντια της ανθρωπότητας, το JOKER θέλει να παρουσιάσει τον εαυτό του σαν μία αμφίσημη οντότητα, παρεξηγώντας την ασάφεια για αφηγηματικό «βάθος». Ιδιαίτερα ενδεικτικό είναι και το γεγονός ότι ο ίδιος ο Τραμπ θεώρησε την ταινία άξια προβολής στον Λευκό Οίκο, κάτι που αποδεικνύει και το νέφος πολιτικής αοριστίας που επικρατεί όσον αφορά το περιεχόμενο της ταινίας.
Φυσικά, καμία ταινία που βγαίνει υπό τέτοιες συνθήκες δεν μπορεί να κοιτάξει σφαιρικά ένα θέμα τόσο περίπλοκο όσο ο καπιταλισμός και η ανθρωπότητα. Ωστόσο, είναι σημαντικό να καταλαβαίνουμε την διαφορά μεταξύ των υποκριτών και το καλοπροαίρετα αφελών. Το JOKER θέλει να είναι πολλά πράγματα: κριτική ποικίλων ελίτ , κριτική της κρατικής καταπίεσης και των οικονομικών δομών που καταπιέζουν το άτομο, αλλά και κριτική της δικαιολογημένης εξέγερσης. Αναγνώριση των ψυχολογικών διαταραχών, αλλά και δαιμονοποίηση τους για αφηγηματικό εφέ. Στην προσπάθεια του να είναι πολλά πράγματα για πολλούς καταλήγει να μην είναι τίποτα.
“...always wanted to become an astronaut, for the future of mankind and all. At least that’s what I always told myself. I see myself on the outside, smile, present a side. It’s a performance, with my eye on the exit. Always on the exit. Just don’t touch me.” - Roy McBride (Ad Astra)
Artwork: Κώστας Μαρθόγλου
