Τα Πολιτικά Τραγούδια
Η μουσική, είναι από τις πιο αγνές και διαδεδομένες μορφές έκφρασης και επικοινωνίας. Το έχουμε ξαναπεί (λινκ). Πολλές φορές μάλιστα, είναι ο σκοπός του καλλιτέχνη. Μέσα από τα τραγούδια μπορεί κανείς να εκφράσει προβληματισμό, απέχθεια, δυσαρέσκεια, να αποδοκιμάσει κάτι με το οποίο διαφωνεί, και αντίστοιχα να επιδοκιμάσει κάτι με το οποίο ταυτίζεται, συμφωνεί και ευθυμεί.
Η μουσική του εικοστού αιώνα, και σε πολύ μεγάλο βαθμό η ροκ, είχε λοιπόν και έναν άλλον σκοπό εκτός από το να προωθήσει τον “άσωτο βίο”, το στερεότυπο Sex, Drugs and Rock ‘N’ Roll. Φυσικά, αυτός δεν είναι άλλος από τη διαμαρτυρία, την αντίσταση και την επιθυμία για έναν καλύτερο κόσμο. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου που η μεγάλη έξαρση της ροκ μουσικής συνέβη στα τέλη της δεκαετίας του ‘60, μέσα σε μία περίοδο με βαθιά κοινωνικοπολιτικά ζητήματα σε όλο τον πλανήτη. Πολλοί καλλιτέχνες προσπάθησαν με τη βοήθεια των τραγουδιών τους να αλλάξουν τον κόσμο, να αντιδράσουν και να προβληματίσουν. Και μερικοί τα κατάφεραν και αρκετά καλά… Πάμε λοιπόν να γνωρίσουμε καλύτερα μερικά τραγούδια κοινωνικοπολιτικού περιεχομένου της ροκ και όχι μόνο.
Which Side Are You On? - Florence Reece (1931)
Το διάσημο αυτό τραγούδι, ένας από τους πιο σημαντικούς ύμνους της εργατικής τάξης των ΗΠΑ, μας ταξιδεύει πίσω στις αρχές της δεκαετίας του ‘30. Βρισκόμαστε σε μία εποχή με κατεστραμμένη οικονομία εξαιτίας του Μεγάλου Κραχ του 1929, με πολύ δύσκολες συνθήκες διαβίωσης για την εργατική τάξη, με εξαιρετικά άθλιες συνθήκες εργασίας και ιδιαίτερα χαμηλές απολαβές. Οι στίχοι του αναφέρονται σε ένα περιστατικό που έλαβε χώρα στην κομητεία Χάρλαν, περιοχή στην οποία λειτουργούσαν πολλά ανθρακωρυχεία. Όταν κάποια στιγμή οι εταιρείες αποφάσισαν να μειώσουν τους μισθούς σε ακραίο σημείο, οι ανθρακωρύχοι, ένα από τα πιο δύσκολα επαγγέλματα διαχρονικά, όπως ήταν φυσικό εξεγέρθηκαν. Βασικές τους απαιτήσεις, η άμεση αύξηση των μισθών, η συνολική ασφάλιση και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Πυροδότησαν έτσι μία σειρά απεργιών, απολύσεων, συγκρούσεων, ακόμα και δολοφονιών συνδικαλιστών. Το τραγούδι αφηγείται όλα όσα συνέβησαν στον Sam Reece, έναν από τους πιο ενεργούς συνδικαλιστές των ανθρακωρύχων. Γραμμένο από τη γυναίκα του Florence, εξιστορεί το πώς το παρακράτος προσπάθησε να εκφοβίσει αυτόν και την οικογένεια του και καταδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονταν οι εργάτες που διεκδικούσαν τα αυτονόητα εκείνη την εποχή. Οι πιο διάσημες εκτελέσεις του τραγουδιού είναι αυτές της Natalie Merchant και των Dropkick Murphys.
Say It Loud - I’m Black And Proud - James Brown (1968)
Ίσως πιο επίκαιρο από ποτέ, εξαιτίας του κινήματος Black Lives Matter, το τραγούδι αυτό του βασιλιά της φανκ έγινε ύμνος για τις διεκδικήσεις των δικαιωμάτων της αφροαμερικανικής κοινότητας των ΗΠΑ. Ο “Mr. Dynamite” ήταν ήδη είδωλο από την αρχή της δεκαετίας του ‘60 για την κοινότητα του, καθώς πέρα από τη μουσική του, προσέφερε και χρηματικά ποσά υπέρ της εκπαίδευσης των νέων. Το τραγούδι αυτό το έγραψε σε μία περίοδο που μεγάλη μερίδα των θαυμαστών του είχε απογοητευτεί από τις κινήσεις του, καθώς υποστήριζε ανοικτά τον Hubert Humphrey, τον μεγάλο αντίπαλο του Robert Kennedy που πρωτοστατούσε στο κίνημα κατά του πολέμου στο Βιετνάμ. Μάλιστα, έφτασε σε σημείο να γράψει το πατριωτικό τραγούδι “America is my home” και να πάει στο Βιετνάμ, να τραγουδήσει για να εμψυχώσει τους αμερικανούς στρατιώτες, λίγο καιρό αφότου δολοφονήθηκε ο Martin Luther King, κινήσεις που συγκλόνισαν την αφροαμερικάνικη κοινότητα. Μόλις όμως κυκλοφόρησε το τραγούδι, επανέφερε τη φήμη του και αμέσως ο τίτλος και οι στίχοι έγιναν συνθήματα, και ας του κόστισε αρκετούς ακροατές.
Ohio - Crosby, Stills, Nash & Young (1970)
Βρισκόμαστε στο 1970. Μία πολύ ταραχώδης περίοδος στις ΗΠΑ, καθώς οι φωνές κατά του πολέμου του Βιετνάμ ολοένα και πληθαίνουν. Όλο και περισσότεροι πολίτες εκφράζουν τη δυσαρέσκεια τους κατά της κυβέρνησης του Νίξον, ο οποίος προεκλογικά είχε υποσχεθεί να βάλει ένα τέλος στις συγκρούσεις. Μία από τις πιο διάσημες αντιπολεμικές ενέργειες εκείνης της εποχής είναι και οι διαδηλώσεις στο Kent State University, στο Ohio, όπου οι φοιτητές διαδήλωναν ειρηνικά κατά του πολέμου και της παρουσίας της εθνοφυλακής στους χώρους του πανεπιστημίου. Στις 4 Μαΐου, η εθνοφυλακή θα ανοίξει πυρ κατά των συγκεντρωμένων φοιτητών, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν τέσσερις και να τραυματιστούν άλλοι εννέα. Εμπνευσμένος από το γεγονός, ο Neil Young θα γράψει το τραγούδι Ohio, ένα από τα πιο διάσημα τραγούδια πολιτικού περιεχομένου και διαμαρτυρίας. Σε αυτό, δε θα διστάσει να αναφερθεί απευθείας και στον Νίξον, σε μία εποχή που η καθεστηκυία τάξη των ΗΠΑ ήταν ιδιαίτερα εύθικτη. Φυσικά, το τραγούδι για αρκετό καιρό μποϊκοταρίστηκε από τους μεγαλύτερους ραδιοφωνικούς σταθμούς, αλλά τίποτα δεν μπορούσε να μειώσει τη σημασία του. Ο στίχος “Four dead in Ohio” στοιχειώνει μέχρι και σήμερα…
Another Brick in The Wall (pt. 2) - Pink Floyd (1979)
Όλοι πιθανόν γνωρίζουμε το θρυλικό αυτό τραγούδι, που έχει συνδεθεί πολλές φορές με τις διαχρονικές διεκδικήσεις για την παιδεία και τη στηλίτευση του εκπαιδευτικού συστήματος. Πολλές φορές έχει ακουστεί μέχρι και σε καταλήψεις, με τους στίχους “We don’t need no education” και “Hey, teacher, leave them kids alone” να αποτελούν συνθήματα. Γραμμένο φυσικά από τον μονίμως προβληματισμένο Roger Waters, το κομμάτι αυτό δίχασε και ακόμα διχάζει με το νόημα που ίσως λανθασμένα περνάει, καθώς θεωρείται πως τάσσεται κατά της εκπαίδευσης. Ο Waters μέσα από αυτό το τραγούδι ήθελε να εκφράσει την απέχθεια του κατά του εκπαιδευτικού συστήματος της εποχής που ήταν αυτός μαθητής. Ένιωθε ότι χαρακτηρίζεται από υπερβολικό αυταρχισμό των εκπαιδευτικών, στείρα γνώση που προέκυπτε από αμφίβολες μεθόδους και μηδαμινή δημιουργικότητα από την πλευρά των μαθητών. Όποιο ωστόσο και να ήταν το νόημα που ήθελε ο καλλιτέχνης να περάσει, ένα είναι σίγουρο: οι διεκδικήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία δεν πρέπει να σταματήσουν ποτέ, καθώς καθορίζουν το μέλλον και την πρόοδο της κοινωνίας μας. Μόνο έτσι εξάλλου δε θα “είμαστε απλά ένα ακόμα τούβλο στον τοίχο”.
Sunday Bloody Sunday - U2 (1983)
Ένα πασίγνωστο τραγούδι διαμαρτυρίας, που έκανε τους συνθέτες του διάσημους. Μεταφερόμαστε στη Βόρεια Ιρλανδία, ένα πολύπαθο μέρος στο οποίο μέχρι και σήμερα εξελίσσεται μία από τις μεγαλύτερες πολιτικό-εθνικές διαμάχες μεταξύ Ιρλανδών και Βρετανών. Το γεγονός στο οποίο αναφέρεται το τραγούδι είναι η Ματωμένη Κυριακή του 1972, ένα κρεσέντο συγκρούσεων που έλαβε χώρα στο Derry, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Βόρειας Ιρλανδίας. Εκείνη την ημέρα Βρετανοί αλεξιπτωτιστές πυροβόλησαν κατά άοπλων, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 14 διαδηλωτές και να τραυματιστούν τουλάχιστον άλλοι 15. Όπως ήταν αναμενόμενο, μετά από αυτό το συμβάν ο IRA ενέτεινε τις προσπάθειες του και τις βομβιστικές επιθέσεις κατά των Βρετανών, που συνεχίστηκαν για αρκετά χρόνια. Εις μνήμη αυτής της ημέρας, οι U2 θα γράψουν δέκα χρόνια αργότερα αυτό το τραγούδι, χαρακτηρίζοντας το βαθιά αντιπολεμικό.
Born in the U.S.A. - Bruce Springsteen (1984)
Μπορεί άραγε ένα τραγούδι να παρερμηνευτεί; Να μπερδέψει μέχρι και έναν υποψήφιο πρόεδρο και όλο του το επιτελείο; Σίγουρα πολλές φορές στο παρελθόν αρκετά έχουν περάσει διαφορετικό μήνυμα από αυτό που ήθελε ο καλλιτέχνης. Μία από αυτές τις περιπτώσεις είναι και το Born in the U.S.A. , το διασημότερο κομμάτι του Bruce Springsteen από το ομώνυμο άλμπουμ. Με πολύ δυνατό ρεφρέν και γενικότερα ρυθμό, δεν άργησε να γίνει τρομερό χιτ και να αναπαράγεται καθημερινά από όλους τους ραδιοφωνικούς σταθμούς για πολύ καιρό. Φυσικά, ένας από τους λόγους που έγινε και τόσο αγαπητό από τον μέσο ακροατή είναι και το “πατριωτικό” μήνυμα που περνάει, γεγονός που αποφάσισε να καπηλευτεί ο υποψήφιος για την προεδρία Ρεπουμπλικάνος Ronald Reagan, καθώς το αναπαρήγαγε σε κάθε του προεκλογική ομιλία και διαφήμιση. Ο ίδιος είχε δηλώσει ότι το μέλλον της Αμερικής ζει στο μήνυμα ελπίδας που υπάρχει στο εν λόγω τραγούδι. Κάτι το οποίο προφανώς δεν ισχύει, μιας και το κομμάτι είναι βαθύτατα επικριτικό. Στηλιτεύει την εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α. σχετικά με τις συγκρούσεις στις οποίες είχαν εμπλακεί, στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονταν οι βετεράνοι και γενικότερα η εργατική τάξη. “Το Αφεντικό”, όντας φανερά από πάντα ταγμένος Δημοκρατικός, εξέφρασε έντονα τη δυσαρέσκεια του κατά του Reagan, προσπαθώντας παράλληλα να αποσαφηνίσει το νόημα πίσω από το τραγούδι του. Ωστόσο, μέχρι και σήμερα πολλοί ακροατές στέκονται στο νόημα που βρίσκεται στην επιφάνεια των στίχων...
Κάτι τέτοιες ιστορίες σε κάνουν να σκέφτεσαι: τελικά ποιος είναι ο σκοπός της μουσικής και των τεχνών γενικότερα; Αλήθεια, θα έπρεπε οι μουσικοί να τάσσονται ιδεολογικά, να παίρνουν ξεκάθαρη θέση, να εκφράζουν την άποψη τους και έτσι, με αυτόν τον τρόπο, μέσα από τα τραγούδια τους, να επηρεάζουν τον μέσο ακροατή, που μπορεί απλά να ήθελε να ακούσει μουσική και να αδιαφορήσει για το νόημα των στίχων; Στις μέρες μας, το no politica στη μουσική γίνεται ολοένα και πιο συνηθισμένη τακτική ανάμεσα στους καλλιτέχνες, τουλάχιστον στα πιο mainstream είδη μουσικής. Αυτό, είτε πηγάζει από φόβο για την αντίδραση του ακροατηρίου, είτε απλά από την αδυναμία του στιχουργού να εκφραστεί ουσιαστικά μέσα από το κομμάτι, επιδρά σίγουρα αρνητικά. Η δύναμη αυτής της τέχνης είναι τόσο μεγάλη, που θα ήταν δόκιμο να χρησιμοποιείται για καλό σκοπό συνέχεια, για να δημιουργήσει προβληματισμό, ώριμη κριτική σκέψη και να οδηγήσει τελικά σε χρήσιμα συμπεράσματα για τον κόσμο γύρω μας, φυσικά όποτε χρειάζεται πραγματικά. Κάτι που δυστυχώς παρατηρείται ολοένα και πιο σπάνια. Και κάπως έτσι χάνεται και η μαγεία που κρύβει ένα ώριμο τραγούδι πολιτικού περιεχομένου, το οποίο αποσκοπεί σε κάτι πιο σημαντικό από την ψυχαγωγία: στην αλλαγή και σε μια καλύτερη κοινωνία.
Artwork: Ελένη Θεοχάρη
