HIV

Η 1η Δεκεμβρίου έχει καθιερωθεί από το 1988 ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS. Κάθε χρόνο, την ημέρα εκείνη, η προσοχή του κοινού στρέφεται ξανά στο σύνδρομο που προκαλείται από τον ιό HIV και που προκαλεί με τη σειρά του τη γνωστή ανοσοανεπάρκεια.

Ο HIV-1 είναι η αιτία του συνδρόμου επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας (AIDS), μιας  χρόνιας λοίμωξης  που οδηγεί σε απώλεια των CD4 Τ- λεμφοκυττάρων,  ανοσοανεπάρκεια καθώς και σε άλλες ευκαιριακές λοιμώξεις όπως η πνευμονοκύστωση, η εγκεφαλική τοξοπλάσμωση κ.α. Ο HIV ανήκει σε μια κατηγορία ιών που ονομάζονται ρετροϊοί και περιέχουν κύτταρα τα οποία συντίθενται από μόρια RNA. Όπως όλοι οι ιοί, έτσι και ο HIV, μπορεί να αντιγραφεί μόνο μέσα σε ένα ζωντανό κύτταρο-στόχο. Τα κύτταρα-στόχοι του HIV είναι κύτταρα που έχουν στην επιφάνειά τους το μόριο CD4. Αυτά είναι τα  CD4 T- λεμφοκύτταρα και τα μακροφάγα. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, τα πρώτα συνεργάζονται με τα κύτταρα που παράγουν αντισώματα , τα οποία κολλάνε στην επιφάνεια των ξένων κυττάρων που έχουν εισβάλλει στο ανθρώπινο σώμα. Τα μακροφάγα καταστρέφουν τα ξένα κύτταρα τα οποία έχουν πάνω τους αυτά τα κολλημένα αντισώματα. Όταν κάποιο άτομο μολύνεται με τον HIV, γίνεται ‘’HIV οροθετικό’’ και παραμένει σε αυτήν την κατάσταση. 

Σε ό,τι αφορά την πορεία και εξέλιξη της νόσου, οι περισσότερες μελέτες, καταδεικνύουν ότι η μέση χρονική περίοδος επώασης  (από τη μόλυνση μέχρι την εμφάνιση συμπτωμάτων) του ιού είναι 2-10 έτη. Ωστόσο, για το στάδιο 1, αυτό της πρωτογενούς/ οξείας λοίμωξης,  ο χρόνος επώασης είναι 1-2 μήνες. Αφού εισέλθει ο ιός στον οργανισμό, μέσα σε διάστημα 24-48 ωρών, τα μολυσμένα κύτταρα μετακινούνται στους τοπικούς λεμφαδένες και εμφανίζονται  αρχικά συμπτώματα όμοια με αυτά του κοινού κρυολογήματος. Στο στάδιο αυτό ο HIV παρουσιάζει μεγάλη συγκέντρωση στα γενετήσια εκκρίματα. Το 2ο στάδιο αντιστοιχεί σε αυτό της ασυμπτωματικής λοίμωξης, κατά το οποίο ένα άτομο που δεν έχει υποβληθεί σε εξετάσεις δεν μπορεί να γνωρίζει εάν είναι φορέας ή όχι. Στο 3ο στάδιο περιλαμβάνεται η συμπωματική φάση, η οποία μπορεί να οδηγήσει στο τελικό στάδιο της νόσου του AIDS. 

Γενικότερα, ο ιός δεν επιτίθεται μόνο στους ενήλικες. Η μόλυνση μεταδίδεται και σε βρέφη κατά την περιγεννητική περίοδο, αφού τότε το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ανώριμο και εξαιρετικά ευάλωτο.

Σχετικά με τη διάγνωση της λοίμωξης τόσο σε ασθενείς όσο και στον γενικό πληθυσμό (π.χ. αιμοδότες) για μαζικό έλεγχο, η κύρια προσέγγιση είναι η ανίχνευση αντι-HIV αντισωμάτων. Οι περισσότεροι ασθενείς όμως, παρουσιάζουν ανοσομετατροπή μέσα σε 2-3 μήνες, διάστημα το οποίο καθιστά αβέβαιη την ταυτοποίηση της λοίμωξης.

Το φλέγον ζήτημα όλων στο άκουσμα του AIDS δεν είναι άλλο από τον τρόπο μετάδοσης του ιού HIV. Ο εν λόγω ιός ανιχνεύεται στο αίμα, στο σπέρμα και στις κολπικές και τραχηλικές εκκρίσεις, στη βλέννη που καλύπτει το ορθό καθώς και στο μητρικό γάλα. Έτσι, μεταδίδεται με σεξουαλική επαφή, χωρίς χρήση προφυλακτικού (ελεύθερη επαφή), με κάθετη μετάδοση από τη μητέρα στο παιδί αλλά και μέσω του αίματος (χρήση κοινής σύριγγας κ.α.). Ο HIV ανιχνεύεται επίσης στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ), στο σάλιο, στα δάκρυα καθώς και στον ιδρώτα, χωρίς όμως να υπάρχουν τεκμηριωμένα επιδημιολογικά στοιχεία ότι τα παραπάνω αποτελούν πηγές μετάδοσης. 

Το 2019, έφυγε από τη ζωή ο άνθρωπος που κατάφερε να πάει κόντρα σε πολλά στερεότυπα μεσαιωνικής δαιμονοποίησης των οροθετικών με HIV, δίνοντας απλώς ένα φιλί το 1991. Ένα φιλί ιστορικής σημασίας. Ο λόγος για τον Fernando Aiuti, ανοσολόγο, ιδρυτή και επίτιμο πρόεδρο της Ιταλικής Εθνικής  Ομοσπονδίας για τη μάχη κατά του AIDS. Το πολυσυζητημένο λοιπόν αυτό φιλί το έδωσε στην Rosaria Iardino, μια οροθετική γυναίκα  που βρισκόταν στο ίδιο συνέδριο με τον Aiuti. Ένα από τα θέματα που τέθηκαν σε αυτό το συνέδριο ήταν η πιθανότητα μετάδοσης του ιού μέσω της στοματικής οδού. Ο Aiuti, χωρίς πολλά λόγια, τράβηξε απότομα αυτήν την γυναίκα, την φίλησε και η στιγμή απαθανατίστηκε από κάποιον φωτογράφο, ώστε να μπορώ κι εγώ τώρα να αναφέρομαι σε αυτήν. Με την πράξη αυτή ο Aiuti εξήγησε όσα προσπάθησα να εξηγήσω εγώ λίγο παραπάνω με λόγια. 

Επιστρέφοντας στους τρόπους πραγματικής μετάδοσης του ιού, το 90% των περιπτώσεων παγκοσμίως οφείλονται στην σεξουαλική επαφή χωρίς τη χρήση προφυλακτικού, με τον κίνδυνο μετάδοσης να αντιστοιχεί σε 0.1-0.2% για την ελεύθερη κολπική συνουσία. Το AIDS πρωτοαναγνωρίστηκε σε ομοφυλόφιλους στις ΗΠΑ, με σημαντικότερο τον κίνδυνο μετάδοσης  λόγω ελεύθερης πρωκτικής συνουσίας (ιδιαίτερα στον παθητικό σύντροφο). Η στοματική συνουσία δεν αποτελεί κύρια οδό μετάδοσης , χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι ο κίνδυνος είναι μηδενικός. Η κάθετη μετάδοση μπορεί να συμβεί είτε αργά στην εγκυμοσύνη είτε κατά τη διάρκεια του τοκετού (κυρίως αν είναι παρατεταμένος και εργώδης). Στο μητρικό γάλα δεν έχει καθοριστεί ακόμη το ακριβές ποσοστό μετάδοσης, ωστόσο στις οροθετικές έγκυες/ μητέρες προτιμάται η καισαρική τομή ενώ ‘’αποθαρρύνονται’’ να γαλουχήσουν τα νεογνά τους. Από την άλλη, για να μολυνθεί κανείς από τον HIV, πρέπει πρώτα να έρθει σε επαφή με μολυσμένο αίμα, κι έπειτα το αίμα αυτό να εισχωρήσει μέσω αμυχών, πληγών ή βλεννογόνων. Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί μέσω κοινής χρήσης αντικειμένων όπως σύριγγες, ξυράφια, οδοντόβουρτσες όπου υπάρχουν υπολείμματα αίματος.

Το σχήμα θεραπείας αποτελεί μία δύσκολη απόφαση αφού τα επιλεγμένα φάρμακα ενδέχεται να έχουν παρενέργειες ή να υπάρχουν αλληλεπιδράσεις με άλλες θεραπείες για λοιμογόνους παράγοντες όπως η ηπατίτιδα Β και C, η φυματίωση κ.α. Γι’ αυτόν λοιπόν τον λόγο, επιβεβαιώνεται για άλλη μια φορά το κλισέ «η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία».

Τελειώνοντας, θα ήθελα να δοθεί έμφαση στο ελπιδοφόρο μήνυμα που δίνει πλέον η επιστήμη στα άτομα τα οποία πάσχουν από τον ιό του AIDS. Η ελπίδα πηγάζει από τον Timothy Ray Brown, τον πρώτο άνθρωπο παγκοσμίως που θεραπεύτηκε από τον HIV, ύστερα από μία σπάνια μεταμόσχευση μυελού των οστών. Δυστυχώς, έφυγε από τη ζωή τον Σεπτέμβριο του 2020, έπειτα από υποτροπή του καρκίνου από τον οποίο έπασχε (λευχαιμία). Η νίκη όμως ενάντια στον HIV, έκανε και εξακολουθεί να κάνει πολλούς ασθενείς να πιστεύουν σε ένα μέλλον όπου κι εκείνοι θα ζουν απαλλαγμένοι από τον ιό. 

Greenwood, D., Slack, R., Peutherer, J. & Barer, M. (2016). Ιατρική Μικροβιολογία. Nicosia, Cyprus: Broken Hill Publishers LTD.

http://www.hivaids.gr/i/pliroforisi/hivaids

https://edition.cnn.com/2020/09/30/health/timothy-ray-brown-hiv-cure-cancer-death-trnd/index.html

https://madebyhumanrace.com/2019/01/17/the-kiss-that-challenged-popular-belief/

Κείμενο: Νικολέττα Σταυροπούλου

Artwork : Ξένια Παραστατίδου