Το παρόν και το μέλλον μας στο Internet
Ο τρόπος που περνάς τον χρόνο σου καθημερινά καθορίζει το ποιος είσαι. Μεγάλες πτυχές της ζωής σου συχνά ανάγονται σε απλές καθημερινές στιγμές. Για αυτό μου φαίνεται τόσο δύσκολη η καραντίνα. Όταν η καθημερινότητα σου έχει αλλάξει σε τέτοιο βαθμό και όλα σου τα ενδιαφέροντα έχουν αντικατασταθεί από "σειρά- pc-άλλη σειρά", είναι δύσκολο να νιώσεις ο εαυτός σου.
Η αλήθεια είναι πως η εφηβεία μου δεν ήταν πολύ διαφορετική, περνούσα ατελείωτες ώρες μπροστά από το pc, στο internet, συχνά προκαλώντας την αντίδραση των γονιών μου. Με προέτρεπαν, τις περισσότερες φορές δικαιολογημένα, να ασχοληθώ με κάτι άλλο, με την "πραγματική ζωή". Για να λέμε την αλήθεια, το πέρασμα του χρόνου δεν τους δικαιώνει και τόσο καθώς το internet όλο και περισσότερο είναι κομμάτι της "πραγματικής ζωής", της καθημερινότητας. Ακόμα και για τους ίδιους και ειδικά σε καιρούς καραντίνας.
Είμαστε online περίπου 6.30 ώρες καθημερινά (πηγή)
Ο μέσος άνθρωπος ξοδεύει πλέον αρκετές ώρες της ημέρας του online και το internet μέσω των υπηρεσιών του έχει γίνει πυλώνας της ελευθερίας του. Μπορεί να φαίνεται προφανές πλέον, αλλά το internet δίνει σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού άμεση και σχεδόν δωρεάν πρόσβαση σε ένα τεράστιο πλήθος πληροφοριών. Οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Ταυτόχρονα μηδενίζει τις αποστάσεις, κάνοντας άμεση την επικοινωνία και δίνοντας σε όλους μας ένα βήμα για να εκφράσουμε την άποψη μας. Σκεφτείτε τι επιτρέπει για παράδειγμα την ύπαρξη του περιοδικού αυτού ή διευκολύνει το κράτημα επαφών με φίλους και μη σε καιρούς καραντίνας.
Σπάνια είναι όμως τα πράγματα τόσο ιδανικά όσο τα περιγράφω παραπάνω. Σε κοινωνικό επίπεδο το internet δεν ενισχύει πάντα την συζήτηση και την εγκυρότητα. Από την άλλη, σε προσωπικό επίπεδο κάποιες φορές δίνει την εντύπωση πως σε κρατά φυλακισμένο, παρά πως σε απελευθερώνει.
Μια πρωτόγνωρη κατάσταση, σε συνδυασμό με όλα αυτά, συνέβαλαν στις χαοτικές πρώτες μέρες της καραντίνας, όπου η παραπληροφόρηση έδινε και έπαιρνε και οι διάφορες προσπάθειες ενημέρωσης απλά συνέβαλαν σε περισσότερο στρες. Μπορεί όντως να αναφέρομαι σε μια ειδική, σπάνια και δύσκολη συνθήκη, αλλά νομίζω πως πρέπει να αναλογιστούμε τα εξής. Πόσο ελεύθεροι είμαστε τελικά στο διαδίκτυο; Πως το χρησιμοποιούσαμε μέχρι στιγμής και τι θα θέλαμε να αλλάξει;
Δυστυχώς, οι απαντήσεις είναι μάλλον δύσκολες και απαιτούν κάποια έρευνα. Αλλά μπορούμε τουλάχιστον να κοιτάξουμε προς την σωστή κατεύθυνση.
Μια καλή αρχή θα ήταν να αναρωτηθούμε για ολόκληρο το οικοσύστημα του ίντερνετ. Όπως ήδη αναφέρθηκε, από την στιγμή που έχεις σύνδεση στο ίντερνετ, οι περισσότερες υπηρεσίες του είναι δωρεάν. Αυτό σημαίνει πως πολλές εταιρείες (π.χ. η Google, το Facebook) πρέπει να βρουν άλλο τρόπο να επιβιώσουν και αυτός συνήθως είναι οι διαφημίσεις. Πιο συγκεκριμένα, πωλείται για παράδειγμα η δυνατότητα να δεις κάποια διαφήμιση στο news feed σου ή ανάμεσα στα στορυ που βλέπεις. Μα οι διαφημίσεις δεν είναι σαν αυτές που τυχαία συναντάμε στον δρόμο, αλλά είναι στοχευμένες σε εμάς.
Έτσι, οδηγούμαστε σε άλλη μια πηγή εσόδων, τα προσωπικά μας δεδομένα. Ευτυχώς τις περισσότερες φορές ανώνυμα, τα δεδομένα μας χρησιμοποιούνται προκειμένου να βλέπουμε περιεχόμενο σχετικό με εμάς. Για τις εταιρείες τις ίδιες, αυτό σημαίνει πως περνάμε ακόμα περισσότερο χρόνο στις εφαρμογές τους, ενώ για τους διαφημιστές, πως μπορούν να έχουν ακόμα ισχυρότερες διαφημίσεις, χρησιμοποιώντας πόρους μέχρι τώρα δυσεύρετους. Η εν λόγω προσαρμοστικότητα είναι ένα πολύ δυνατό εργαλείο. Θα μπορούσε πιθανόν να μας κάνει ιδεατούς ή ακόρεστους καταναλωτές. Δεν είναι επίσης απίθανο να αξιοποιηθεί από την εξουσία , όπως σε λιγότερο δημοκρατικές χώρες, ή για "στοχευμένο λαϊκισμό". Ναι, όντως έχουμε συμφωνήσει για τα περισσότερα από τα δεδομένα που παραχωρούμε, όμως η ιστορία δείχνει πως η χρήση τους δεν είναι πάντα τόσο αξιόπιστα καλόβουλη.
Δυστυχώς είναι δύσκολο να μιλάς για την σημασία της ιδιωτικότητας χωρίς να ακουστείς σαν συνωμοσιολογος. Ελπίζω, όμως, να είναι κατανοητό πως δεν θέλω να φτάσω στο συμπέρασμα πως "μας ψεκάζουν" παρά αναφέρομαι σε υπαρκτές υποθέσεις που έχουν πάει μάλιστα στο δικαστήριο, λόγω κακομεταχείρισης των δεδομένων μας. Η ιδιωτικότητα είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα και θα έπρεπε να το προασπίζουμε, αν και μέχρι στιγμής δεν φαίνεται να μας νοιάζει και πολύ, αρκεί να το ανταλλάξουμε για μια στοιχειώδης διευκόλυνση.
Προβλήματα προκύπτουν βέβαια και χωρίς να δεις το θέμα ιδεαλιστικά. Επειδή το περιεχόμενο που βλέπουμε είναι αυτό που μας αρέσει περισσότερο, ή πιο σωστά είναι πιο πιθανό να αλληλεπιδράσουμε με αυτό και συνήθως το κάνουμε με απόψεις που ήδη συμφωνούμε. Έτσι γίνεται δυσκολότερο να βλέπουμε αντίθετες απόψεις, χάνοντας την ευκαιρία για παραγωγική σκέψη και συζήτηση. Από την άλλη δημιουργείται μια λούπα ανατροφοδότησης, όπου όλοι νομίζουμε πως ενημερωνόμαστε, αλλά αντ' αυτού απλά προσπαθούμε να τονώσουμε τον εγωισμό μας.
Φαίνεται περίπου σαν να προσπαθούμε να δημιουργήσουμε μια φούσκα γύρω μας, που περιέχει μόνο ό,τι μας κάνει να αισθανόμαστε καλά και συμφωνούμε. Υπάρχει ένας όρος περίπου για αυτό: post- truth ή μετα-αλήθεια, δηλαδή τα γεγονότα ζυγίζονται και αγνοούνται για χάρη του συναισθήματος που σου δημιουργούν ή της συμφωνίας τους με την πίστη σου.
Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα σάιτ στο οποίο συχνάζω, το Reddit, το μεγαλύτερο ιντερνετικό forum που υπάρχει, με εκατομμύρια μέλη από όλο τον πλανήτη. Θα περίμενε κάποιος λοιπόν πως είναι μια μοναδική ευκαιρία να αλληλεπιδράσεις με άλλους ανθρώπους, να ακούσεις πολύ διαφορετικές απόψεις για προβλήματα που σου φαίνονται μακρινά. Και όντως, αυτό συμβαίνει κάποιες φορές. Πολλές άλλες όμως, οι χρήστες είμαστε έτοιμοι να παπαγαλίσουμε την κάθε ρητορική που μας παρουσιάζεται, συχνά αποτυγχάνοντας καν να διαβάσουμε τα άρθρα καθαυτά ολόκληρα και τελικά να δούμε κάτι πέραν του άσπρου και του μαύρου. Σε άλλα κομμάτια του forum οι απόψεις μπορεί να φιλτράρονται σκληρά ενώ η κριτική σκέψη να γίνει σπάνιο φαινόμενο. Σε ένα τέτοιο κλίμα, υπάρχει σίγουρα χώρος για "εναλλακτικά δεδομένα" και πολιτικές που πολύ προφανώς εξυπηρετούν συγκεκριμένα συμφέροντα.
Ο Ben Shapiro θα ισοπέδωνε αυτό το άρθρο με ΛΟΓΙΚΗ και ΓΕΓΟΝΟΤΑ
Ρόλο σε αυτό παίζουν και οι ενημερωτικοί φορείς, που έπρεπε πρόσφατα να προσαρμοστούν στην άμεση ενημέρωση και εικοσιτετράωρη ροή ειδήσεων. Στην προσπάθεια τους λοιπόν να επιβιώσουν και να μας "τραβήξουν "δημιουργούν όλο και περισσότερο κινδυνοθυρικους τίτλους, μερικές φορές σχεδόν τελείως ψευδείς και παραπλανητικούς. Κι εμείς, ποτέ από την βιασύνη/ραθυμία μας, πότε γιατί μας βολεύει επιλέγουμε να μείνουμε απλώς στους τίτλους συνεχίζοντας να κάνουμε scroll ασταμάτητα στα σοσιαλ μίντια.
Τα σοσιαλ μίντια παίζουν επίσης ένα μεγάλο ρόλο στην αυτογνωσία μας. Δημιουργούν ένα κλίμα αυτοπροβολής και επιβεβαίωσης μέσω του οποίου τρέφουμε μια ψευδή εικόνα για τον εαυτό μας. Ας μην ξεγελιόμαστε από placebo, δεν θα έπρεπε να βλέπουμε τα like και share ενός ποστ ως πράξη αλτρουισμού. Ο εγωισμός που χτίζουμε όμως, είναι πολύ εύθραυστος. Προκειμένου να διατηρηθεί, πρέπει συνεχώς να είμαστε συνδεδεμένοι, να είμαστε σε συνεχή επικοινωνία με κάποιους ή να δείξουμε ένα χαρούμενο ή ενδιαφέρον προσωπείο.
Μου φαίνεται ξεκάθαρο από τα παραπάνω, πως έχουμε ευθύνη για την μορφή που παίρνει το διαδίκτυο. Άλλωστε, είναι απλά ένα εργαλείο. Αν δεν είμαστε ταπεινοί ως προς τις γνώσεις μας, αν δεν προσπαθούμε να εμβαθύνουμε στα εκάστοτε θέματα και να έχουμε κριτική σκέψη, τότε είναι πολύ πιθανό να εξαπατηθούμε ή να πανικοβαλλόμαστε. Τότε σε τι ακριβώς διαφέρουμε από το παρελθόν; Δεν αρκεί, όμως, μόνο να βελτιώσουμε την παιδεία μας στα μέσα επικοινωνίας. Πρέπει επίσης να υπάρχει και ένα κοινό πλαίσιο που μας βοηθάει και μας προστατεύει από όλα τα παραπάνω.
Στην καραντίνα είχα αρκετό χρόνο να σκεφτώ και να ψάξω. Νομίζω πως, όσο και να βασιζόμαστε πλέον σε αυτό, το πρώτο που θα πρέπει να αποκτήσουμε είναι η δύναμη να αποσυνδεθούμε από το ίντερνετ όταν χρειάζεται.
Artwork: Ξανθή Χρυσαφίδου
Ορίστε και μερικά άμεσα και έμμεσα σχετικά άρθρα για όσους θέλουν να εμβαθύνουν:
Μια έρευνα για την χρήση του Internet και τις εμπειρίες μας με αυτό
The information revolution’s Dark turn
Is the information revolution transforming power?
How political campaigns weaponize social media bots
News media use and trustworthyness through the lens of political competence
