Ενοχές

Μια από τις μέρες που είχα πολύ διάβασμα αλλά και καθόλου όρεξη, έτυχε να παρακολουθήσω στο YouTube ένα video essay σχετικό με την ταινία Pochachontas. Από όσα άκουσα, ξεχώρισα το παρακάτω κομμάτι. "Το Hollywood στα 90s  βίωσε μια αναγέννηση των western, κομμάτι της οποίας μπορεί και να θεωρηθεί και η Pocahontas. Σε αυτές η απεικόνιση των ιθαγενών Αμερικανών (Ινδιάνων) ήταν  μάλλον συμπονετική, καθώς για πρώτη φορά  δεν ήταν οι στερεοτυπικοί "κακοί" μα αντιμετωπίζονταν ως άνθρωποι, με στόχους και χαρακτηριστικά. Ακόμη, υπήρχε μια εμφανής - και πάλι σχετική - πρόθεση να αναγνωριστούν πολλά από τα διαχρονικά προβλήματα των ανθρώπων αυτών όπως  και η εκμετάλλευση που έχουν βιώσει. Βέβαια, η επιθυμία για εμπορική επιτυχία, σήμαινε πως οι εν λόγω ταινίες είχαν και ένα κοινό να ευχαριστήσουν, οπότε έπρεπε να είναι προσεκτικές να μην προκαλούν την αίσθηση της ενοχής στην πλειονότητα του κοινού, δηλαδή στους λευκούς Αμερικανούς. Αυτό το πέτυχαν έχοντας σε κάθε ταινία έναν "καλό" λευκό πρωταγωνιστή που υποστήριζε πως με τους γηγενείς "δεν ήταν τόσο διαφορετικοί" αλλά και τους οποίους τελικά βοηθούσε απέναντι στους "άλλους". Ποιους άλλους; Μα φυσικά τους άπληστους, καταπατητές και κατακτητές..."

Ίσως σε πρώτη όψη το παραπάνω να φαίνεται άσχετο με πρόσκαιρα γεγονότα. Κι όμως, βλέπω μια ίσως όχι και τόσο προφανή σύνδεση. Αυτή γίνεται συγκεκριμένα με τα διάφορα  ποστ - κυρίως τα ανδρικά - που έγιναν με αφορμή τη δημοσιοποίηση τόσων και τόσων ιστοριών σχετικών με σεξουαλική κακοποίηση και παρενόχληση - του ελληνικού me-too, ντε.

Τα περισσότερα εκείνων έχουν παρόμοιο περιεχόμενο. Οι θύτες και οι πράξεις τους είναι ειδεχθείς. Το ίδιο  και ερωτήσεις όπως "γιατί τώρα;", "γιατί δέχθηκε να πάει εκεί:" ή "τι φορούσε;". Τα θύματα έχουν δικαίωμα να μιλάνε και οφείλουμε να τους ακούμε, όποτε και να καταφέρουν να πάρουν το θάρρος να το κάνουν. Η σιωπή είναι συνενοχή. 

Προφανώς και έχουν δίκαιο.

Ας μου επιτραπεί όμως, να είμαι λίγο καχύποπτος. Μου φαίνεται περίεργο πως τόσο ακραίες πράξεις γίνονται γύρω μας, ακούγονται μάλιστα σαν φήμες μερικές φορές και παρότι όλοι μας έχουν επιλέξει πλευρά, την "καλή", δεν κουνιέται φύλλο. Ακόμη πιο περίεργο μου φαίνεται να διαβάζω συνεχώς για το πρόβλημα που έχει η χώρα μας με τον σεξισμό, να ακούω ιστορίες από γυναίκες κοντά μου να φοβούνται ή ακόμη χειρότερα να έχουν νιώσει πράγματα παρόμοια με αυτά που έχουν κατατεθεί στις γνωστές υποθέσεις. Θα περίμενε κανείς πως τόσοι και τόσοι που είμαστε σε αυτή τη "καλή" πλευρά, θα είχαμε ήδη κάνει τη διαφορά.

Άλλοι συνειρμοί που κάνω, με οδηγούν στο ίδιο συμπέρασμα. Η χώρα μας έχει χρόνια τώρα ένα μεγάλο πρόβλημα casual σεξισμού. Αυτός ουσιαστικά καθορίζει το πως οι γυναίκες πρέπει να ντύνονται και να φέρονται. Με ποιους και πόσους μπορούν να κάνουν σεξ ή σχέση, γενικά αλλά και ταυτόχρονα. Υποδεικνύει για ποια πράγματα μπορούν να μιλάνε ελεύθερα και για ποια όχι. Τι πρέπει να ξέρουν και τι να αφήσουν καλύτερα για εμάς -τους άνδρες.

Βέβαια, θα έλεγε κανείς πως ο σεξισμός αυτός έχει μορφή συστημική. Θα συμφωνήσω, συμπληρώνοντας πως συνεχιστές του είμαστε εμείς οι ίδιοι. Απλούστατα, γιατί μπορεί όντως κάποιες κοπέλες να νιώθουν μη ασφαλείς ή να  επιλέγουν  καριέρα με βάση το φύλο τους, λόγω της συστημικής φύσης του προβλήματος, αλλά στο κάτω κάτω της γραφής οι συμπεριφορές αυτές αναπτύσσονται μεταξύ πραγματικών ανδρών και γυναικών. Και κάποιοι από αυτούς λογιζόμαστε πως είμαστε και στην ομάδα των "καλών".

Τα πράγματα είναι ακόμα πιο περίπλοκα. Αν δεχτούμε πως μεγαλώσαμε σε μια σεξιστική, έστω casual, κοινωνία τότε παραδεχόμαστε πως υπάρχουν  πολλές ανάλογες πράξεις και σκέψεις μας, τις οποίες έχουμε εσωτερικεύσει και καλλωπίσει ιδιαίτερα, ώστε να έχουν την όψη του φυσιολογικού. Αυτό είναι το concept του εσωτερικευμένου σεξισμού στο φεμινισμό. Προσωπικά, μου θυμίζει την ιστορία μιας φίλης μου, που κάποτε ένιωσε βαθιά ενοχλημένη από τον τρόπο που την προσέγγισε και προσπάθησε να της εξηγήσει πως του άρεσε ένας γνωστός μου. Τότε δυσκολεύτηκα αρκετά να καταλάβω ξεκάθαρα γιατί ένιωσε τόσο ενοχλημένη ώστε να τον απορρίψει τόσο συνοπτικά. Άραγε, εκείνη την εποχή, κατά πόσο ήμασταν εγώ κι εκείνος στην “καλή” ομάδα τελικά;

Τελικά, ας επανέλθω στην καχυποψία μου. Είναι δικαιολογημένη;

Εύκολα κάποιος θα έλυνε το ζήτημα απαντώντας πως ναι, όντως ο σεξισμός υπήρχε και υπάρχει στην Ελλάδα, μα τα νέα δεδομένα βοήθησαν πολλούς να δουν την πραγματικότητα και να αλλάξουν στάση. Εν μέρει συμφωνώ. Σίγουρα είναι θετικό πως το κίνημα πήρε τη διάσταση που πήρε, όπως και ότι τόσα άτομα είναι πρόθυμα να δηλώσουν υπέρ του. Μα μέσα από εκείνες τις δημοσιεύσεις διακρίνω μια ενοχή, παρόμοια με αυτή που άκουσα στο βίντεο.

Όπως πολύ εύστοχα λέει το βίντεο "οι σχετικές ταινίες είναι ενδεικτικές της προσπάθειας της Αμερικής της εποχής να συμβιβαστεί με το παρελθόν της". Το ίδιο πράγμα φαίνεται να προσπαθούν και εκείνα τα ποστ. Να αντιμετωπίσουν τις ενοχές που νιώσαμε όλοι όταν ξυπνήσαμε από το όνειρο της "ισότητας" και του "δεν είμαστε και τόσο διαφορετικοί" που βλέπαμε εδώ και τόσο καιρό.

Η ενοχή μου φαίνεται δικαιολογημένο συναίσθημα, δεν είναι αυτή που θέλω να καταδικάσω. Και ούτε θέλω να μπω στη διαδικασία να τη συγκρίνω, με τις ομολογουμένως πολύ χειρότερες πράξεις που περιγράφουν τα ποστ. Οφείλω όμως να προειδοποιήσω πως εκείνη δε θα έπρεπε να μας οδηγήσει απλά να προσπαθούμε να αποστασιοποιηθούμε από την αδικία, όπως έκαναν εκείνα τα Western και η Pocahontas. Να πιστέψουμε πως ο σεξισμός είναι μια συμπεριφορά που γίνεται κατ’ εξαίρεση και από λίγους, συνήθως άγνωστους, βάναυσους καταπιεστές.

Ας αναλογιστούμε τις απόψεις μας. Μήπως παρότι με ευκολία καταδικάζουμε και  αποκηρύσσουμε συμπεριφορές, με την ίδια ευκολία κρίνουμε μια κοπέλα από το πόσο σεξ κάνει, αν μας βολεύει; Μήπως ακόμη και σήμερα νιώθουμε την ανάγκη να είμαστε συνεχώς σε θέση ισχύος ή να ελέγχουμε τις γυναίκες δίπλα μας; Μήπως τελικά προσαρμόζουμε την ισότητα στα μέτρα μας;

Γνωρίζω πως δεν είναι εύκολο να παραδεχτούμε κάτι τέτοιο, πως έχουμε πληγώσει κάποιον ή και εκμεταλλευτεί καταστάσεις. Αλλά αν μη τι άλλο, αυτό οφείλουμε να κάνουμε, αν πραγματικά πιστεύουμε αυτά που ευαγγελίζουμε.

Σε όσες και όσους έχω πληγώσει με τις απόψεις μου, σε όσες δεν κατάφερα να σταθώ επαρκώς, σε όσες δεν κατάλαβα ή χειρότερα ακόμη, έκρινα ειλικρινά συγνώμη. Υπόσχομαι πως έχω αλλάξει και θα συνεχίζω να αλλάζω.

Artowork: Ξανθή Χρυσαφίδου